Als je ouderlijk gezag hebt, mag je belangrijke beslissingen voor en namens je kinderen nemen. Het is een misvatting dat je als vader of moeder automatisch gezag krijgt. Soms moet je het aanvragen bij de rechter en in uitzonderlijke gevallen kun je geen ouderlijk gezag krijgen. Zolang je als ouders bij elkaar bent, maakt het meestal niet uit of je wel of geen gezag hebt: je voedt immers samen de kinderen op. Maar als je gaat scheiden, is het belangrijk om te weten wat je rechten en plichten zijn.
Ouderlijk gezag is - kort samengevat - verantwoordelijk zijn voor je kinderen. Als je ouderlijk gezag hebt, kun je bijvoorbeeld het eigen geld van je kind beheren en (mee)beslissen over belangrijke zaken zoals schoolkeuze of een medische behandeling. Als je ouderlijk gezag hebt, ben je:
verantwoordelijk voor hun verzorging en opvoeding
financieel verantwoordelijk voor ze
wettelijk aansprakelijk voor ze
hun wettelijke vertegenwoordiger
Je krijgt automatisch ouderlijk gezag wanneer je:
de biologische moeder bent en 18 jaar of ouder tijdens de geboorte van je kind
de echtgenoot of geregistreerd partner bent van de biologische moeder op het moment dat je kind wordt geboren
trouwt of een geregistreerd partnerschap aangaat na de geboorte van je kind en je je kind hebt erkend
je kind hebt geadopteerd
op of na 1 januari 2023 je kind hebt erkend
Alleen als je een ouder bent, kun je ouderlijk gezag krijgen. Je mag niet onder curatele staan (dit is dat je op last van de rechter vanwege een beperking of geestelijke stoornis zelf geen belangrijke beslissingen mag nemen). Als je minderjarig bent, kun je pas vanaf je 16e ouderlijk gezag krijgen. Onder ouder verstaat de wet:
de biologische moeder
de man die met de biologische moeder getrouwd was of een geregistreerd partnerschap had tijdens de geboorte van het kind (dit is dus niet noodzakelijk de biologische vader)
de adoptieouders
de gehuwde of geregistreerde vrouwelijke partner van een vrouw die door middel van een anonieme zaaddonor een kind heeft gekregen
de ouder die het kind heeft erkend
de ouder van wie het ouderschap wettelijk is vastgesteld
Erkenning betekent dat er volgens de wet een familieband met je kind ontstaat. Dit brengt de volgende verplichtingen met zich mee:
je moet je kind financieel onderhouden totdat hij 21 jaar is
na een scheiding heb je recht op omgang, informatie en raadpleging
je kind kan - met toestemming van de moeder - je achternaam krijgen
je wordt de wettelijke erfgenaam van elkaar
je kind kan mogelijk je nationaliteit krijgen
Je kunt je kind erkennen als er niet al 2 ouders met ouderlijk gezag zijn en je aan de volgende voorwaarden voldoet:
je bent 16 jaar of ouder
je hebt toestemming van de moeder zolang je kind nog geen 16 jaar is
je hebt toestemming van het kind als het kind 12 jaar of ouder is
je bent geen directe familie (je mag met de moeder trouwen)
je staat niet onder curatele
Je kunt met (schriftelijke toestemming van) de moeder je kind erkennen vlak na de geboorte tijdens de aangifte bij de burgerlijke stand. De aangifte is gratis. Je kunt het kind ook later erkennen bij iedere willekeurige gemeente in Nederland of bij een notaris als je aan de voorwaarden voor erkenning voldoet.
Als je je kind hebt erkend, heb je nog niet in alle gevallen ouderlijk gezag. Dit krijg je pas als je:
gaat trouwen met de moeder of met haar een geregistreerd partnerschap aangaat
van de rechter het ouderlijk gezag hebt gekregen
op of na 1 januari je kind hebt erkend
Je kunt het ouderlijk gezag aanvragen bij de rechtbank in de volgende gevallen:
als biologische moeder vanaf je 16e
Als je de biologische moeder bent of wordt, kun je vanaf je 16e bij de kinderrechter vragen om je meerderjarig te laten verklaren. Voor deze procedure heb je een advocaat nodig. Als de rechter je verzoek toewijst, krijg je automatisch het ouderlijk gezag. Tot die tijd heeft een voogd het gezag over je kind als het dan al is geboren.
Je kunt als moeder of kind het ouderschap van de biologische vader wettelijk laten vaststellen via een procedure bij de rechtbank. Daarbij hoort ook een DNA-onderzoek waarmee bewezen moet worden dat de ouder de biologische vader is van het kind. Dit kun je doen als de vader het kind niet heeft erkend en weigert mee te betalen aan de kosten van jullie kind.
Na een echtscheiding verandert er niets aan het ouderlijk gezag. Als jullie allebei voor de scheiding het gezag hadden, dan blijft dat zo. Als slechts 1 van jullie het ouderlijk gezag had, dan heeft de gezaghebbende ouder meer rechten dan de niet-gezaghebbende ouder. De ouder zonder gezag heeft overigens wel dezelfde financiële verplichtingen ten opzichte van de kinderen. Of je nu gezamenlijk het gezag hebt of niet, je moet altijd samen een ouderschapsplan maken waarin je afspraken en verplichtingen vastlegt rondom jullie kinderen wanneer je gaat scheiden.
Als je geen ouderlijk gezag hebt, heb je als ouder wel de volgende rechten en plichten:
het recht op en de verplichting tot omgang met je kind
het recht op informatie over gewichtige aangelegenheden met betrekking tot je kind (zoals ziektes, ernstige problemen of diploma uitreikingen)
het recht om te worden geraadpleegd door de andere ouder over belangrijke beslissingen (zoals verhuizing, andere school en medische ingrepen)
de plicht om bij te dragen in de kosten van de verzorging en opvoeding
Als je wel ouderlijk gezag hebt, heb je daarnaast nog de volgende rechten:
als wettelijk vertegenwoordiger mag je bijvoorbeeld het eigen vermogen van je kind (mee) beheren of een contract afsluiten of procedure starten namens je kind
je ex- partner heeft je toestemming nodig bij belangrijke zaken aangaande jullie kind, zoals een verhuizing, nieuwe school, medische behandeling, de aanvraag van een paspoort en een reis naar het buitenland
Ouderlijk gezag eindigt:
als je kind meerderjarig wordt
als de rechter beslist dat je ongeschikt bent om nog langer het ouderlijk gezag te hebben (bijvoorbeeld vanwege ernstige mishandeling van je kind, verslavingen of ernstige psychiatrische aandoeningen)